Veel warmtepompen die op de markt komen zijn voor zien van een Smart Grid Ready sticker. De sticker is echter niet veelzeggend over hoe slim de warmtepomp nu daadwerkelijk is. Warmte365 zocht uit wat Smart Grid Ready is en wat slimme sturing van een warmtepomp inhoudt.

Smart Grid Ready betekent dat een warmtepomp kan worden aangesloten op een communicatienetwerk van slimme apparaten. Met een signaal kan dan worden gedicteerd of een warmtepomp aan moet gaan of uit moet blijven. Zo zou de warmtepomp, als een van de grootste energieverbruikers in huis, kunnen worden aangestuurd op basis van data van bijvoorbeeld de zonnepanelen, een slimme schakelaar of temperatuursensoren.

Warmtepompen zonder deze slimme functionaliteit worden gestuurd op basis van de vraag naar warmte door de gebruiker. Zodra deze de thermostaat omhoog zet of warm water tapt gaat de warmtepomp aan en warmte leveren, al dan niet uit het buffervat.

Het doel van een smart grid is om alle apparaten rondom de energievoorziening in een huishouden met elkaar te laten communiceren om zo het opwekken en verbruik van energie goed op elkaar af te stemmen. Denk hierbij aan het verwarmen van het water wanneer er veel elektriciteit beschikbaar is van de zonnepanelen of het water in het buffervat opwarmen als de stroomprijs laag – of zelfs negatief –  is

Er zijn verschillende functionaliteiten die een slimme warmtepomp kan hebben naast het communiceren met elektrische apparaten, zoals het sturen op basis van leefpatronen. Als een warmtepomp kan inzien op welke momenten welke warmtevraag doorgaans nodig is kan deze hierop anticiperen en gaan verwarmen op momenten dat er goedkope stroom beschikbaar is. Dergelijke functionaliteit levert uiteindelijk de meeste besparingen voor de energierekening.

Toch niet zo slim
Echter blijk dat de Smart Grid Ready functionaliteit in de praktijk vaak niet zo slim is als men zou hopen. De warmtepomp kan namelijk met deze functionaliteit wel geactiveerd worden, maar er is geen terugkoppeling van de warmtepomp zelf, dat concludeerde het rapport ‘In twee stappen naar flexibel aanstuurbare warmtepompen’.

“Het betreft eenrichtingsverkeer; er is geen mogelijkheid de toestand van de warmtepomp op te vragen en er is geen terugkoppeling mogelijk. Hierdoor is alleen blinde aansturing mogelijk waarbij de kans dat de warmtepomp de aansturing kan opvolgen onbekend is. Ook is onbekend of de warmtepomp de aansturing opgevolgd heeft en voor hoelang.”

In de praktijk betekent dit dat Smart Grid Ready alleen kan worden toegepast bij bijvoorbeeld een eenmalige stimulans van overproductie van de zonnepanelen of dynamische prijzen die beneden een bepaald niveau gaan. Maar als bijvoorbeeld de laadpaal reageert op dezelfde stimulans kan er dus niet worden bepaald of het opwarmen van het huis voorrang moet krijgen of het laden van de auto. Ook kan er bijvoorbeeld niet worden gedicteerd dat de warmtepomp uit moet gaan als er voldoende water is opgewarmd.

Het is wel noodzakelijk om bij het verslimmen van de energieconsumptie na te blijven denken over waar het voordeel voor de consument zit. Danny Oosterveer, oprichter van het platform Doe Duurzaam, stelt: “De noodzaak voor dergelijke (slimme) systemen komt voort uit de prikkel die zelfconsumptie en het wegvallen van salderen met zich meebrengen. Als ons net alle stroom zou aankunnen en de financiële prikkel er niet was, kon er gewoon elektrisch verwarmd worden op het moment dat hier vraag naar is en zou de slimme aansturing veel minder nodig zijn.”

Echte slimme sturing
De warmtepomp van Weheat is een voorbeeld van een warmtepomp met slimme sturing. De filosofie van Weheat hierbij is om zoveel mogelijk van de lastige stappen voor het slim aansturen van de warmtepomp uit handen te nemen van de klant. Kjell van Straaten, data-engineer bij Weheat: “Het is voor de klant ideaal dat als er wordt ingesteld dat het om 18.00 uur warm moet zijn in huis het dan ook om 18.00 uur warm is. Het maakt hierbij niet uit of de warmtepomp al om 15.00 uur gaat verwarmen of pas om 17.00 uur. Wat hiervoor het beste is wordt aan de hand van de stroom prijs of de opbrengst van de zonnepanelen op de achtergrond allemaal uit handen genomen en door onze slimme sturing bepaald.”

De slimme sturing kan doormiddel van een 4G sturing altijd worden ingezien en aangescherpt. Zo gaat de Weheat warmtepomp op de achtergrond ook heroptimaliseren om de opgewekte warmte zo dicht mogelijk aan te laten sluiten bij de energiebehoefte van de klant en tegelijkertijd de kosten zo laag mogelijk te houden.

Het is niet alleen voor de gebruiker van de warmtepomp erg belangrijk dat deze op een slimme manier kan worden aangestuurd. Ook voor de warmtepomp installateur kan een echt slimme warmtepomp een hoop zorgen wegnemen. Van Straaten: “Als een installateur drie keer terug moet voor een service om te kijken wat er aan de hand is kost dit een hoop tijd en geld. Met de 4G verbinding van de Weheat warmtepomp kan een installateur gewoon met de klant mee kijken en op voorhand een idee krijgen van wat er aan de hand is en zelfs op afstand kleine problemen verhelpen. Hierdoor wordt het in bedrijfstellen van de warmtepomp voor de installateur ook vergemakkelijkt.”

Weheat werkt momenteel ook aan een integratie met de slimme sturing van de warmtepomp op basis van de communicatie met de zonnepanelen, thuisbatterij en laadpaal.

Wie wordt het brein?
Zoals Weheat zijn er meerdere fabrikanten die graag de beste oplossing aanbieden voor een slim energiesysteem. Fabrikanten van omvormers, laadpalen, warmtepompen en batterijen bieden allemaal een platform aan om de apparaten met elkaar te laten praten. Om de verschillende producten met elkaar te laten samenwerken is het vaak een vereiste dat ze allemaal van dezelfde fabrikant afkomstig zijn.

Om te voorkomen dat er straks allemaal apparaten zijn die niet met elkaar kunnen communiceren omdat ze niet van dezelfde fabrikant zijn, ontwikkelde TNO een vervanger voor Smart Grid Ready genaamd het S2 protocol. Dit protocol zorgt ervoor dat apparaten van verschillende fabrikanten wel met elkaar kunnen communiceren en het energieverbruik op elkaar kunnen afstemmen.